Sự trì hoãn là rào cản lớn đối với mục tiêu cá nhân và công việc, khiến nhiều người loay hoay tìm kiếm giải pháp. Trong bối cảnh công nghệ phát triển, các ứng dụng tự trợ giúp (self-help apps) ra đời với lời hứa hẹn sẽ cải thiện năng suất, thói quen và sức khỏe tinh thần. Tuy nhiên, liệu những công cụ số này có thực sự hiệu quả như quảng cáo, hay chỉ là một hình thức “tự lừa dối” mới? Với kinh nghiệm của một chuyên gia công nghệ đã trực tiếp trải nghiệm, bài viết này sẽ đi sâu phân tích những vấn đề tiềm ẩn mà các ứng dụng self-help như Finch và Habitica mang lại, đồng thời cung cấp góc nhìn khách quan để bạn đọc có thể đưa ra lựa chọn sáng suốt.
1. Cái Bẫy Của Sự Đơn Giản Hóa Quá Mức
Một trong những hạn chế lớn nhất của các ứng dụng self-help là xu hướng đơn giản hóa những tác vụ vốn dĩ đã rất cơ bản. Trong một tháng thử nghiệm ứng dụng Finch, tôi nhận thấy tuần đầu tiên chỉ xoay quanh việc kiểm tra các nhiệm vụ như đánh răng, uống nước hay rửa mặt. Đây là những hoạt động mà hầu hết người trưởng thành đều thực hiện trong khoảng 20 phút sau khi thức dậy, và việc hoàn thành chúng không hề cải thiện hiệu suất công việc trong ngày.
Giao diện các tác vụ cơ bản hàng ngày trên ứng dụng Finch, hiển thị các mục như tắm rửa, đánh răng, uống nước để hoàn thành.
Mặc dù người dùng có thể thêm các mục tiêu cá nhân, phần lớn các hoạt động có giá trị trên Finch lại bị khóa sau bức tường trả phí. Nếu mục đích chỉ là một ứng dụng miễn phí để nhắc nhở tôi ra khỏi giường và đánh răng, thì ứng dụng báo thức trên điện thoại đã làm rất tốt công việc đó rồi.
Các tác vụ được đơn giản hóa này thường đi kèm với âm thanh vui nhộn, thông báo pop-up và chuông kêu không cần thiết, với ý định làm cho cuộc sống bớt căng thẳng. Thế nhưng, hệ quả là ứng dụng đã đơn giản hóa mọi khía cạnh trong ngày, yêu cầu người dùng phải tốn rất nhiều công sức thiết lập để nó hoạt động theo đúng ý muốn.
Màn hình "Add Task" trong ứng dụng Finch, cho phép người dùng thêm các mục tiêu hoặc nhiệm vụ mới để theo dõi và hoàn thành.
Ứng dụng cố gắng giảm gánh nặng tâm lý và tạo cảm giác nhẹ nhàng, vui vẻ. Tuy nhiên, một số nhiệm vụ, đặc biệt là trong công việc hay học tập, đòi hỏi sự nghiêm túc nhất định. Việc sử dụng một ứng dụng phát ra âm thanh như đồ chơi trẻ em để cải thiện sự kiên định trong công việc có lẽ không phải là phương pháp tiếp cận phù hợp.
2. Thiết Lập Phức Tạp, Tốn Thời Gian
Việc thiết lập các ứng dụng self-help để chúng hoạt động hiệu quả và giúp bạn đi đúng hướng đôi khi lại tiêu tốn một lượng công sức đáng ngạc nhiên. Ngay cả với tôi, một chuyên gia an ninh mạng và nhà phát triển web thường xuyên xử lý các mẫu mã độc và hàng trăm dòng mã mỗi ngày, đôi lúc cũng phải vất vả tìm kiếm các cài đặt hoặc tính năng ẩn mà nhà phát triển “giấu” đi.
Habitica là một ví dụ điển hình. Mục tiêu cơ bản của ứng dụng này là game hóa các nhiệm vụ của bạn. Bạn sẽ tiến bộ trong trò chơi và nhận vật phẩm bằng cách hoàn thành các công việc ngoài đời thực. Nghe có vẻ đơn giản, phải không? Nhưng hãy thử tìm cách nhận thuốc ấp trứng, cho thú cưng ăn, mua trang bị, hoặc tìm hiểu cách hoạt động của tiền tệ trong ứng dụng xem sao.
Giao diện giao dịch vật phẩm trong ứng dụng Habitica, hiển thị tùy chọn mua "gems" (ngọc) và các gói tiền ảo, minh họa mô hình microtransaction.
Ngoài ra, bạn còn thấy các giao dịch vi mô (microtransactions) tương tự như trong game. Trong khi Finch chọn cách tiếp cận có trách nhiệm hơn bằng gói thuê bao trả phí để truy cập các tính năng hữu ích, Habitica lại bán các loại ngọc trong ứng dụng để nâng cấp ngoại hình. Đối với những người đang vật lộn với sự mất tập trung, điều này không phải là một ý tưởng hay. Các giao dịch vi mô vốn đã gây ảnh hưởng tiêu cực đến ngành công nghiệp game, và việc chúng xuất hiện trong ứng dụng self-help thực sự đáng lo ngại.
Ngay cả khi bạn đã hiểu rõ mọi thứ ứng dụng muốn truyền tải ngay từ đầu, việc phải tự tay tạo ra các nhiệm vụ phù hợp với yêu cầu cá nhân cũng là một gánh nặng lớn. Mặc dù không có giải pháp chung cho tất cả, các ứng dụng có thể làm tốt hơn việc chỉ cung cấp các nhiệm vụ mặc định cơ bản như đánh răng hay ra khỏi giường.
3. Hội Chứng “Bão Hòa Thông Báo” (Notification Burnout)
Một khía cạnh khác khá phản tác dụng của ứng dụng self-help là tần suất thông báo quá dày đặc. Finch, chẳng hạn, gửi trung bình bốn thông báo mỗi ngày, thường là trong giờ làm việc, chỉ để nhắc tôi mở ứng dụng. Đối với một người đang cố gắng tập trung, điều này gây phiền toái cực lớn.
Tôi hiểu rằng thông báo là cách duy nhất để ứng dụng tương tác với người dùng khi họ không mở ứng dụng. Tuy nhiên, các nhà phát triển cần suy nghĩ kỹ hơn về nội dung thông báo thực tế. Bị gián đoạn công việc chỉ để thấy ứng dụng self-help nói “I miss you cheep” không hề giúp ích cho năng suất.
Thông báo từ ứng dụng Finch trên điện thoại di động, hiển thị nội dung "I miss you cheep", minh họa sự phiền toái từ tần suất và nội dung thông báo.
Habitica làm tốt hơn ở điểm này, khi các thông báo của nó chủ yếu liên quan đến nhiệm vụ đang thực hiện. Tuy nhiên, thông báo của Habitica thường bị lẫn lộn giữa các thông báo khác trên điện thoại, khiến tôi không nhìn thấy chúng (và do đó không được nhắc nhở về nhiệm vụ) cho đến khi đã quá muộn.
Nếu bạn đang sử dụng Android, bạn có thể tắt quyền thông báo hoặc thậm chí kiểm soát từng loại thông báo riêng lẻ từ cài đặt điện thoại. Tuy nhiên, điều này lại làm tăng thêm “núi” công việc thiết lập mà bạn phải vượt qua khi mới bắt đầu sử dụng các ứng dụng này.
4. Thiếu Vắng Yếu Tố Con Người
Dù không phải là chuyên gia sức khỏe tâm thần để bình luận về lợi ích hay nhược điểm y tế của các ứng dụng này, nhưng rõ ràng có một yếu tố con người bị thiếu hụt. Giọng điệu quá tích cực của Finch khiến tôi cảm thấy khó chịu, trong khi sự ám ảnh máy móc của Habitica về việc hoàn thành nhiệm vụ để tiến bộ trong trò chơi lại lấy đi niềm vui của chính yếu tố game hóa công việc.
Màn hình ứng dụng Finch trên điện thoại, hiển thị hình ảnh thú cưng ảo của ứng dụng, biểu tượng cho yếu tố gamification và tương tác cảm xúc.
Trong mọi trường hợp, các ứng dụng này bỏ lỡ yếu tố con người mà bạn có thể nhận được khi thăm khám một chuyên gia sức khỏe tâm thần, nhà trị liệu, hoặc đơn giản là trò chuyện với bạn bè. Đây có thể là sở thích cá nhân, nhưng tôi nhận thấy việc trò chuyện với bạn bè hiệu quả hơn nhiều so với việc vật lộn với thú cưng giả tạo của Finch, dù nó có dễ thương đến đâu.
Sức khỏe tinh thần là một vấn đề nghiêm trọng, và lựa chọn tốt nhất là nói chuyện với một chuyên gia có thể giúp bạn giải quyết vấn đề và kê đơn thuốc phù hợp nếu cần. Các ứng dụng tự chăm sóc có thể giúp bạn ghi nhớ nhiệm vụ, nhưng việc tự chẩn đoán trên internet hoặc thông qua bất kỳ ứng dụng nào có thể gây hại nhiều hơn lợi.
5. Tiến Độ Ảo, Không Tương Xứng Thực Tế
Mặc dù bạn có thể đạt được những chuỗi ngày hoàn thành nhiệm vụ và được ứng dụng gán mác “ngôi sao”, điều này không nhất thiết phải chuyển hóa thành tiến bộ thực sự ngoài đời. Trên Finch, tôi đã đạt được tiêu chí hoạt động tối thiểu hàng ngày chỉ bằng cách ra khỏi giường, đánh răng, rửa mặt và uống một cốc nước. Ứng dụng liền nghĩ rằng tôi đang có một chuỗi hoạt động sôi nổi, trong khi thực tế tôi còn chưa bắt đầu ngày mới một cách đúng nghĩa.
Giao diện ứng dụng Habitica trên smartphone, hiển thị điểm số và tiến độ người dùng đạt được trong trò chơi, phản ánh "tiến độ ảo".
Bạn có thể điều chỉnh để tiến độ trong ứng dụng song hành với tiến độ thực tế, nhưng bạn sẽ phải tự tay kiểm soát hầu hết mọi khía cạnh của ứng dụng để làm được điều đó. Hơn nữa, ứng dụng không thể kiểm tra xem bạn đã hoàn thành nhiệm vụ hay chưa. Tất cả những gì nó cần là bạn nhấn một nút trên màn hình điện thoại—điều mà tôi đã làm nhiều lần chỉ để thoát khỏi một thông báo hoặc để ứng dụng ngừng làm phiền.
Bạn hoàn toàn có thể đạt được tiến bộ tương tự với những công cụ đơn giản như Google Tasks hoặc Sticky Notes trên Windows. Đặc biệt, Google Tasks là một ứng dụng tuyệt vời để thiết lập danh sách việc cần làm và nhận lời nhắc đúng lúc, và nó không làm giảm giá trị nhiệm vụ của bạn hay yêu cầu bạn kiểm tra nếu không cần thiết.
6. Mối Lo Ngại Về Quyền Riêng Tư Dữ Liệu Cá Nhân
Cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng, khi bạn sử dụng một ứng dụng tự chăm sóc, bạn đang cung cấp cho ứng dụng rất nhiều dữ liệu về bản thân và ít nhất là thói quen sử dụng điện thoại của mình. Điều này tạo ra một mối lo ngại lớn về quyền riêng tư, vì bất kỳ sự cố rò rỉ dữ liệu nào cũng có thể cung cấp cho kẻ xâm nhập toàn bộ “bản thiết kế cuộc đời” của bạn.
Các ứng dụng này khuyến khích bạn thành thật và mở lòng, điều đó có nghĩa là bạn sẽ ghi lại những điều mình đang vật lộn, và những điều bạn muốn cải thiện ở bản thân. Đây không phải là loại thông tin bạn muốn bị rò rỉ hoặc bán trên các diễn đàn dark web.
Một mối lo ngại khác là dữ liệu của bạn có thể bị bán cho các nhà môi giới dữ liệu và nhà quảng cáo để chạy các quảng cáo nhắm mục tiêu. Điều này không còn mới lạ, và hầu hết mọi ứng dụng trên điện thoại của bạn đều thu thập và gửi một số dữ liệu về bạn cho một nhà quảng cáo “đáng ngờ”.
Mặc dù có một số cách để sử dụng điện thoại thông minh giúp cải thiện quyền riêng tư của bạn, nhưng mức độ thông tin mà các ứng dụng tự chăm sóc thu thập khiến chúng trở nên hiệu quả hơn cho các nhà quảng cáo, và do đó, là một mối lo ngại lớn hơn về quyền riêng tư đối với người dùng.
Tóm lại, các ứng dụng tự trợ giúp mang đến nhiều lời hứa hẹn nhưng không nhất thiết phải thực hiện được chúng. Bất chấp mọi tuyên bố, chúng đôi khi còn khiến vấn đề trở nên tồi tệ hơn. Mặt khác, nếu bạn chỉ cần một ứng dụng để nhắc nhở về các nhiệm vụ và giúp bạn sắp xếp cuộc sống, một danh sách việc cần làm đơn giản cũng đủ. Theo kinh nghiệm của tôi, cả hai đều đòi hỏi cùng một mức độ kỷ luật để đạt được hiệu quả.
