Trong thế giới công nghệ số ngày nay, việc phần mềm độc hại như spyware hay adware dễ dàng xâm nhập vào máy tính và ẩn mình không bị phát hiện là một mối lo ngại lớn. Chúng có thể âm thầm theo dõi hoạt động của bạn, hiển thị quảng cáo không mong muốn hoặc thậm chí đánh cắp thông tin cá nhân. Tuy nhiên, với các công cụ phù hợp, bạn hoàn toàn có thể quét hệ thống của mình để tìm và loại bỏ những chương trình độc hại đang ẩn náu. Bài viết này sẽ giới thiệu 5 công cụ hàng đầu, được đánh giá cao về khả năng phát hiện và gỡ bỏ phần mềm độc hại, giúp bảo vệ máy tính của bạn an toàn hơn.
1. Process Explorer: Quản Lý Tiến Trình Nâng Cao Từ Microsoft Sysinternals
Process Explorer là một phần của bộ công cụ Sysinternals nổi tiếng từ Microsoft, cung cấp các chức năng nâng cao và là sự thay thế mạnh mẽ cho Task Manager mặc định của Windows. Công cụ này cung cấp thông tin chi tiết về các handles và DLL (Dynamic Link Library) mà các tiến trình đang chạy trên hệ thống đã mở hoặc tải.
Process Explorer giúp người dùng dễ dàng xác định các DLL đáng ngờ đang hoạt động trên hệ thống và chương trình nào đang sử dụng chúng. Ngoài ra, nó cũng rất hữu ích trong việc theo dõi các vấn đề về phiên bản DLL, rò rỉ bộ nhớ (handle leaks), và cung cấp cái nhìn sâu sắc về cách Windows và các ứng dụng hoạt động.
Process Explorer hiển thị các tiến trình đang chạy trên Windows 11, với thông tin chi tiết về tài nguyên hệ thống và tích hợp VirusTotal
Ban đầu, giao diện Process Explorer có thể trông hơi phức tạp, nhưng thực tế nó khá thân thiện với người dùng. Dành chút thời gian tìm hiểu sẽ giúp bạn hiểu rõ mục đích của các trường và nút bấm. Tài liệu hướng dẫn chi tiết của Microsoft về Process Explorer cũng chứa nhiều thông tin quan trọng về cách thức hoạt động và sử dụng công cụ này hiệu quả hơn.
Đối với người dùng Windows phổ thông, Process Explorer đơn giản là một Task Manager “đã được nâng cấp”. Bạn không chỉ có thể xem các tiến trình đang chạy trên hệ thống và mức tài nguyên chúng tiêu thụ, mà còn có thể chạy quét VirusTotal trực tiếp từ bên trong công cụ. Tính năng này cung cấp một kiểm tra ban đầu nhanh chóng và cái nhìn tổng quan về các công cụ có khả năng độc hại trên hệ thống. Nó cho phép bạn so khớp mã hash của tiến trình với các mã hash được biết là tốt hoặc xấu, giúp phát hiện xem tiến trình có phải là mã độc hay không.
Bạn cũng có thể sử dụng Process Explorer để theo dõi hoạt động mạng của một tiến trình cụ thể. Chỉ cần nhấp chuột phải vào tiến trình bạn muốn kiểm tra, chọn Properties, sau đó điều hướng đến tab TCP/IP. Tại đây, bạn sẽ thấy tất cả các kết nối mạng đang hoạt động mà tiến trình đó đang sử dụng – một cách rất tiện lợi để kiểm tra xem một chương trình trên PC của bạn có đang kết nối với các máy chủ độc hại hay không. Một nhược điểm nhỏ là Process Explorer không hiển thị các kết nối mạng trong quá khứ, nhưng nó rất hữu ích để xác định các tiến trình độc hại đang chạy.
Cuối cùng, Process Explorer còn hiển thị lệnh Command Prompt mà một chương trình cụ thể yêu cầu để khởi chạy, chỉ cần di chuột qua tiến trình đó trong vài giây. Việc kiểm tra các lệnh này có thể tiết lộ các khóa đặc biệt, cờ lệnh hoặc hướng dẫn mà một chương trình độc hại có thể sử dụng để truy cập vào tài nguyên hệ thống.
2. Autoruns: Quản Lý Khởi Động Toàn Diện
Cũng là một phần của bộ công cụ Sysinternals, Autoruns thay thế tab “Startup apps” trong Task Manager của Windows, vốn chỉ hiển thị các ứng dụng khởi động cùng hệ điều hành. Autoruns vượt trội hơn khi hiển thị tất cả các tiến trình khác, bao gồm các tệp DLL, dịch vụ, tác vụ theo lịch trình, và thậm chí cả các mục nhập Registry – tất cả đều được phân loại rõ ràng theo các tab chuyên biệt.
Giao diện Autoruns liệt kê tất cả các mục khởi động của Windows 11, bao gồm ứng dụng, dịch vụ và tác vụ theo lịch trình
Autoruns giúp người dùng dễ dàng phát hiện bất kỳ tệp thực thi độc hại, DLL hoặc tác vụ nào có thể tự khởi động cùng hệ thống Windows. Phần mềm độc hại thường thêm các tác vụ theo lịch trình vào Windows, cho phép chúng khởi động cùng hệ thống và duy trì sự tồn tại một cách tự động. Với Autoruns, bạn có thể nhanh chóng kiểm tra các tiến trình đáng ngờ, chạy quét VirusTotal nếu cần, và chấm dứt chúng.
Ngoài việc săn lùng spyware và các chương trình độc hại khác, Autoruns còn là công cụ tuyệt vời để tối ưu hóa hiệu suất PC của bạn. Thay vì phải điều hướng qua nhiều cửa sổ cài đặt rải rác khắp Windows, bạn có thể vô hiệu hóa tất cả các chương trình và tiến trình không mong muốn khởi động cùng Windows chỉ trong một lần. Nó cũng rất hữu ích khi bạn khắc phục sự cố Windows, giúp kiểm tra xem có bất kỳ chương trình nào gây ra sự cố hoặc mất ổn định hệ thống trong quá trình khởi động hay không.
Khi thiết lập một PC Windows mới, tôi thường sử dụng Autoruns và Process Explorer để loại bỏ bất kỳ tệp đáng ngờ hoặc không mong muốn nào. Đây là một trong những cách hiệu quả nhất để loại bỏ bloatware khỏi PC, bên cạnh việc sử dụng các công cụ bên ngoài như Windows 11 Debloater.
Khi kiểm tra spyware hoặc các chương trình độc hại, tôi thường xem xét kỹ tab chính Everything và bỏ chọn bất kỳ chương trình nào có vẻ đáng ngờ hoặc không cần thiết. Đặc biệt chú ý đến tab Scheduled Tasks để tìm kiếm bất kỳ chương trình khởi động theo lịch trình nào và xác minh rằng tất cả các chương trình đáng ngờ hoặc không mong muốn đã bị vô hiệu hóa. Hãy cẩn thận không vô hiệu hóa các tiến trình hệ thống thiết yếu hoặc các mục được Microsoft ký. Nếu không chắc chắn, hãy tìm kiếm tên tệp trên Google hoặc tham khảo VirusTotal trước khi thực hiện hành động.
Sau đó, một lần khởi động lại hệ thống đơn giản sẽ cho biết liệu các tiến trình bị vô hiệu hóa có gây ra sự cố hay không. Một khi bạn xác định được một tiến trình có vấn đề, bạn có thể xóa vĩnh viễn nó khỏi hệ thống bằng cách nhấp chuột phải vào tiến trình và chọn Delete. Tuy nhiên, lưu ý rằng thao tác này không xóa tệp độc hại (phần mềm độc hại tiềm ẩn), mà chỉ dừng tiến trình. Khi bạn phát hiện một tiến trình độc hại, bạn sẽ cần chạy một công cụ gỡ bỏ phần mềm độc hại chuyên dụng như Malwarebytes.
3. VirusTotal: Kiểm Tra Tệp Tin và URL Trực Tuyến Đa Nền Tảng
VirusTotal là một trong những công cụ dễ sử dụng và cơ bản nhất mà bạn nên dùng để kiểm tra xem một chương trình đáng ngờ có độc hại hay không. Ngoài việc kiểm tra từng tệp tin để tìm các dấu hiệu độc hại, trang web này còn cho phép bạn kiểm tra các URL, mã hash, địa chỉ IP và tên miền dựa trên một cơ sở dữ liệu khổng lồ.
Trang chủ VirusTotal với tùy chọn tải tệp tin, URL, hoặc tìm kiếm hash để kiểm tra mã độc trực tuyến
Điều này cho phép bạn nhanh chóng kiểm tra xem một tệp tin hoặc một URL mà một tiến trình trên PC của bạn đang liên lạc có độc hại hay không. Đây cũng là một trong những cách dễ nhất để kiểm tra xem một tệp tin đã tải xuống có an toàn trước khi sử dụng.
Công cụ này sẽ kiểm tra tệp tin của bạn bằng hơn 60 công cụ antivirus từ các nhà cung cấp khác nhau. Vì các chương trình antivirus khác nhau có thể không phải lúc nào cũng xác định được một tệp tin độc hại, VirusTotal là một cách tuyệt vời để kiểm tra một tệp tin với càng nhiều công cụ antivirus càng tốt chỉ trong vài cú nhấp chuột.
Vì là một công cụ trực tuyến, nó cũng không phụ thuộc vào nền tảng, nghĩa là bạn có thể tải lên một tệp tin từ bất kỳ thiết bị nào. Điều này tiết kiệm rất nhiều thời gian và công sức, đặc biệt nếu bạn muốn kiểm tra một tệp tin mà bạn có thể tìm thấy trên điện thoại hoặc máy tính bảng của mình. Tuy nhiên, kết quả của nó không phải là tuyệt đối, vì bạn sẽ nhận thấy một số công cụ antivirus có thể gắn cờ một vấn đề, trong khi những công cụ khác lại bỏ qua. Đó là lý do tại sao tốt nhất là nên sử dụng VirusTotal như một phần của hệ thống đa tầng để kiểm tra các phần mềm độc hại, adware và spyware tiềm ẩn.
4. Malwarebytes: Giải Pháp Diệt Malware và Adware Mạnh Mẽ
Malwarebytes là một trong những chương trình chống malware và antivirus tốt nhất mà bạn có thể cài đặt miễn phí. Nó thường xuyên phát hiện các tệp tin bị bỏ sót bởi các chương trình antivirus khác, bao gồm cả Windows Security – giải pháp antivirus tích hợp sẵn của Microsoft cho Windows.
Malwarebytes đang thực hiện quét toàn bộ hệ thống trên máy tính Windows để phát hiện và loại bỏ các mối đe dọa
Malwarebytes đặc biệt hiệu quả trong việc phát hiện adware. Nó có thể cách ly và loại bỏ adware được tích hợp trong các công cụ của Microsoft như Edge, mà Windows Security có thể bỏ qua. Nó cũng có một bộ công cụ tích hợp cho phép bạn tinh chỉnh cài đặt quyền riêng tư của Windows và kiểm soát các ứng dụng khởi động. Nếu bạn chọn đăng ký Malwarebytes, bạn cũng sẽ nhận được một VPN tích hợp và các tùy chọn bảo vệ bổ sung, cũng như tùy chọn bật quét hệ thống theo thời gian thực để phát hiện các mối đe dọa đến.
Rõ ràng, bạn có thể thực hiện tất cả những điều này với Windows Security hoặc bất kỳ phần mềm antivirus nào khác mà bạn đang sử dụng. Tuy nhiên, các bản quét của Malwarebytes thường sâu hơn và thường bắt được các tệp tin mà các chương trình antivirus khác có thể bỏ lỡ. Ngoài ra, giao diện của nó dễ điều hướng hơn nhiều nếu bạn không phải là một chuyên gia máy tính, đảm bảo mọi người đều có thể dễ dàng nhìn thấy các tệp đáng ngờ và quyết định cách xử lý chúng.
5. Spybot – Search & Destroy: Chuyên Gia Diệt Spyware Lão Làng
Spybot chắc chắn có phần lỗi thời ở thời điểm hiện tại; tôi nhớ đã sử dụng nó để tìm spyware từ những ngày đầu của Kazaa và Limewire. Tuy nhiên, bất chấp giao diện người dùng lỗi thời, nó vẫn là một công cụ thực sự tiện dụng để tìm và loại bỏ adware và spyware khỏi máy tính của bạn, vì nó chuyên biệt nhắm vào chúng. Spybot có kèm theo một thành phần antivirus bổ sung, nhưng nó không được bao gồm trong phiên bản miễn phí.
Spybot – Search & Destroy đang tiến hành quét máy tính Windows để tìm kiếm và loại bỏ spyware, adware
Ngay cả khi không có công cụ antivirus của mình, Spybot vẫn là một ứng dụng chống spyware tiện lợi để có trong tay như một phần bổ sung cho chương trình antivirus hiện có của bạn. Quá trình thiết lập cũng trực quan và cho phép bạn chọn giữa việc thiết lập công cụ để bảo vệ tự động hoặc cấu hình cài đặt thủ công.
Các tính năng chính của nó bao gồm phát hiện và loại bỏ spyware, adware, phần mềm theo dõi, keylogger và các chương trình không mong muốn khác. Phiên bản miễn phí cũng bao gồm tính năng System Immunization, bảo vệ hệ thống của bạn chống lại phần mềm độc hại bằng cách chặn truy cập vào các trang web được biết là chứa phần mềm độc hại hoặc phần mềm không mong muốn khác. Nó cũng chặn các cookie theo dõi và plugin trình duyệt được biết là chứa phần mềm độc hại. Bạn cũng nhận được tiện ích kiểm soát chương trình khởi động và quét rootkit.
Hầu hết các tính năng mạnh mẽ khác của Spybot đều yêu cầu trả phí. Tuy nhiên, khi bạn sử dụng nó kết hợp với các công cụ khác như Autoruns, Process Explorer và một chương trình antivirus, nó cung cấp đủ khả năng để bảo vệ khá toàn diện ở cấp độ miễn phí.
Phần mềm gián điệp (spyware) có thể rất tinh vi và việc tìm thấy nó trên hệ thống của bạn, đôi khi ngay cả với các công cụ phù hợp, cũng có thể khó khăn. Tuy nhiên, nếu bạn thực hiện nhiều kiểm tra với các công cụ đúng, chúng sẽ trở nên tương đối dễ phát hiện và thậm chí dễ loại bỏ hơn. Để đạt được kết quả tốt nhất, hãy bắt đầu với Autoruns và Process Explorer để xác định các tiến trình và mục khởi động đáng ngờ. Sau đó, xác nhận bất kỳ tệp đáng ngờ nào với VirusTotal. Cuối cùng, hãy chạy quét toàn bộ hệ thống với Malwarebytes và/hoặc Spybot để loại bỏ bất cứ thứ gì đang ẩn mình trong nền.
