Trong thời đại công nghệ phát triển như vũ bão, các mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) hay còn gọi là AI chatbot như ChatGPT, Gemini đang dần trở thành công cụ quen thuộc trong cuộc sống và công việc của nhiều người. Tuy nhiên, một xu hướng đáng lo ngại đang nổi lên là việc nhiều người bắt đầu coi AI chatbot như công cụ tìm kiếm chính, thay thế hoàn toàn Google truyền thống mà không nhận thức được những rủi ro tiềm ẩn.
Việc phụ thuộc quá mức vào AI chatbot để tìm kiếm thông tin có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng, từ mất tiền, lỡ việc cho đến những quyết định sai lầm. Với vai trò là chuyên gia tại thuthuatmienphi.net, chúng tôi muốn cảnh báo bạn về 4 lý do chính tại sao bạn không nên tin tưởng AI chatbot như một nguồn thông tin tìm kiếm tuyệt đối.
1. AI Chatbot Thường Tự Tin Tạo Ra Thông Tin Sai Lệch (Hallucination)
Một trong những đặc điểm cơ bản của AI chatbot là chúng được thiết kế để tạo ra các phản hồi nghe có vẻ mạch lạc và thông minh, chứ không phải để đảm bảo tính chính xác tuyệt đối của thông tin. Khi bạn đặt câu hỏi, chatbot thường đưa ra một câu trả lời nghe rất thuyết phục, giống như được trích dẫn từ một nguồn đáng tin cậy, ngay cả khi nó hoàn toàn sai sự thật. Đây được gọi là hiện tượng “ảo giác” (hallucination) trong AI.
Một ví dụ điển hình đã xảy ra với một du khách người Úc. Khi chuẩn bị cho chuyến đi đến Chile, anh này đã hỏi ChatGPT liệu có cần visa hay không. Chatbot tự tin trả lời rằng không, công dân Úc được miễn thị thực nhập cảnh Chile. Tin tưởng vào thông tin này, du khách đã đặt vé và khi hạ cánh tại Chile, anh đã bị từ chối nhập cảnh. Hóa ra, công dân Úc cần visa để vào Chile, và du khách này đã bị mắc kẹt hoàn toàn ở một quốc gia xa lạ.
Tình huống này xảy ra là do các LLM không thực sự “tra cứu” thông tin như một công cụ tìm kiếm truyền thống. Chúng tạo ra văn bản dựa trên các mẫu và mối liên hệ mà chúng đã học được từ dữ liệu đào tạo khổng lồ. Điều này có nghĩa là AI có thể “điền vào chỗ trống” bằng những thông tin nghe có vẻ hợp lý nhưng lại sai. Quan trọng hơn, AI sẽ không bao giờ cho bạn biết nếu chúng không chắc chắn; hầu hết các trường hợp, chúng sẽ trình bày câu trả lời như một sự thật hiển nhiên. Đây là lý do tại sao ảo giác AI lại nghiêm trọng đến vậy: đó không chỉ là một câu trả lời sai, mà là một câu trả lời sai nhưng lại cảm thấy đúng. Khi bạn đưa ra các quyết định quan trọng trong cuộc sống, đây chính là lúc những thiệt hại nghiêm trọng có thể xảy ra.
Mặc dù có những cách để hạn chế ảo giác AI, nhưng bạn vẫn có nguy cơ mất tiền, lỡ thời hạn, hoặc như trong trường hợp trên, bị mắc kẹt ở sân bay chỉ vì bạn tin tưởng một công cụ thực sự không “biết” những gì nó đang nói.
2. LLM Được Đào Tạo Từ Dữ Liệu Hạn Chế Với Thiên Vị Không Rõ Ràng
Các mô hình ngôn ngữ lớn được huấn luyện trên những tập dữ liệu khổng lồ, nhưng không ai thực sự biết chính xác những gì các tập dữ liệu đó bao gồm. Chúng được xây dựng từ sự kết hợp của các trang web, sách, diễn đàn và các nguồn công khai khác, và sự kết hợp này có thể không đồng đều.
Hãy thử tưởng tượng bạn đang tìm cách nộp thuế với tư cách là người làm tự do và bạn hỏi một chatbot để được giúp đỡ. Nó có thể cung cấp cho bạn một câu trả lời dài, chi tiết, nhưng lời khuyên đó có thể dựa trên các quy định đã lỗi thời, hoặc thậm chí là một bình luận ngẫu nhiên của người dùng trên một diễn đàn. Chatbot sẽ không cho bạn biết thông tin đến từ đâu và cũng không cảnh báo nếu thông tin đó có thể không áp dụng cho tình huống của bạn. Nó chỉ đơn giản là diễn đạt câu trả lời như thể nó đến từ một chuyên gia về thuế.
Màn hình máy tính hiển thị Google AI Overview và kết quả tìm kiếm, minh họa sự phụ thuộc vào dữ liệu có sẵn của AI khi cung cấp thông tin.
Đây chính là vấn đề về thiên vị (bias) trong LLM. Thiên vị không phải lúc nào cũng mang tính chính trị hay văn hóa; nó cũng có thể liên quan đến việc tiếng nói của ai được đưa vào và ai bị bỏ qua trong quá trình huấn luyện. Nếu dữ liệu đào tạo tập trung vào các khu vực, quan điểm hoặc khoảng thời gian nhất định, thì các phản hồi cũng sẽ bị ảnh hưởng theo. Bạn sẽ không phải lúc nào cũng nhận ra điều đó, nhưng lời khuyên bạn nhận được có thể bị sai lệch một cách tinh vi.
3. AI Chatbot Có Xu Hướng Chiều Lòng Ý Kiến Người Dùng
Khi bạn đặt một câu hỏi “gài bẫy” cho chatbot, nó thường sẽ đưa ra câu trả lời nghe có vẻ ủng hộ, ngay cả khi câu trả lời đó thay đổi hoàn toàn tùy thuộc vào cách bạn đặt câu hỏi. Không phải AI đồng ý với bạn; mà là nó được thiết kế để trở nên “hữu ích”, và trong hầu hết các trường hợp, “hữu ích” có nghĩa là đồng thuận với những giả định của bạn.
Ví dụ, nếu bạn hỏi: “Bữa sáng có thực sự quan trọng không?”, chatbot có thể nói rằng bỏ bữa sáng không sao và thậm chí liên kết nó với việc nhịn ăn gián đoạn. Nhưng nếu bạn hỏi: “Tại sao bữa sáng là bữa ăn quan trọng nhất trong ngày?”, nó sẽ đưa ra một lập luận thuyết phục về mức năng lượng, quá trình trao đổi chất và khả năng tập trung tốt hơn. Cùng một chủ đề, nhưng tông giọng hoàn toàn khác, vì nó chỉ phản ứng với cách bạn đặt câu hỏi.
Ảnh chụp màn hình ChatGPT phản hồi tích cực một câu nói vô lý, cho thấy xu hướng chiều lòng người dùng của AI chatbot.
Hầu hết các mô hình này được xây dựng để khiến người dùng cảm thấy hài lòng với phản hồi. Và điều đó có nghĩa là chúng hiếm khi phản biện bạn. Chúng có nhiều khả năng đồng ý với cách bạn diễn đạt hơn là phản bác lại, bởi vì các tương tác tích cực thường dẫn đến tỷ lệ giữ chân người dùng cao hơn. Về cơ bản, nếu chatbot tỏ ra thân thiện và xác nhận quan điểm của bạn, bạn sẽ có nhiều khả năng tiếp tục sử dụng nó.
4. AI Chatbot Không Cập Nhật Thông Tin Theo Thời Gian Thực Đáng Tin Cậy
Nhiều người lầm tưởng rằng AI chatbot luôn được cập nhật, đặc biệt là khi các công cụ như ChatGPT, Gemini và Copilot hiện đã có khả năng truy cập web. Nhưng việc chúng có thể duyệt web không có nghĩa là chúng giỏi trong việc đó – đặc biệt là khi nói đến tin tức nóng hổi hoặc các sản phẩm mới ra mắt.
Nếu bạn hỏi chatbot về iPhone 17 vài giờ sau khi sự kiện ra mắt kết thúc, rất có thể bạn sẽ nhận được một sự pha trộn giữa các suy đoán lỗi thời và các chi tiết bịa đặt. Thay vì lấy thông tin từ trang web chính thức của Apple hoặc các nguồn xác minh, chatbot có thể đoán dựa trên các tin đồn trong quá khứ hoặc các kiểu ra mắt trước đó. Bạn sẽ nhận được một câu trả lời nghe rất tự tin, nhưng một nửa trong số đó có thể sai.
Ảnh minh họa AI chatbot cung cấp thông tin sai lệch về iOS, nhấn mạnh hạn chế về cập nhật dữ liệu thời gian thực.
Điều này xảy ra vì tính năng duyệt internet theo thời gian thực không phải lúc nào cũng hoạt động như bạn mong đợi. Một số trang có thể chưa được lập chỉ mục, công cụ có thể dựa vào kết quả bộ nhớ cache, hoặc nó có thể mặc định sử dụng dữ liệu tiền đào tạo thay vì thực hiện một tìm kiếm mới. Và vì phản hồi được viết trôi chảy và tự tin, bạn có thể thậm chí không nhận ra nó không chính xác.
Đối với thông tin nhạy cảm về thời gian, như tóm tắt sự kiện, thông báo sản phẩm hoặc các bài đánh giá trải nghiệm sớm – LLM vẫn không đáng tin cậy. Bạn thường sẽ nhận được kết quả tốt hơn bằng cách sử dụng một công cụ tìm kiếm truyền thống và tự mình kiểm tra các nguồn. Vì vậy, mặc dù “truy cập internet trực tiếp” nghe có vẻ là một vấn đề đã được giải quyết, nhưng nó vẫn còn xa mới hoàn hảo. Và nếu bạn cho rằng chatbot luôn biết điều gì đang xảy ra ngay lúc này, bạn đang tự đặt mình vào tình thế nhận thông tin sai lệch.
Tóm lại, có những chủ đề bạn không nên hoàn toàn tin tưởng vào AI chatbot. Nếu bạn đang tìm kiếm các quy tắc pháp lý, lời khuyên y tế, chính sách du lịch hoặc bất kỳ thông tin nào nhạy cảm về thời gian, tốt hơn hết bạn nên kiểm tra kỹ ở các nguồn khác.
Các công cụ AI rất tuyệt vời để lên ý tưởng, hoặc để có được hiểu biết cơ bản về một điều gì đó xa lạ. Nhưng chúng không phải là sự thay thế cho lời khuyên của chuyên gia, và coi chúng là một nguồn tin tuyệt đối có thể khiến bạn gặp rắc rối nhanh chóng. Hãy luôn là một người dùng thông thái và biết kiểm chứng thông tin để bảo vệ bản thân khỏi những sai sót không đáng có.
Để tìm hiểu sâu hơn về cách sử dụng công nghệ an toàn và hiệu quả, hãy tiếp tục theo dõi các bài viết chuyên sâu trên thuthuatmienphi.net!
