Ổ đĩa thể rắn (SSD) đã cách mạng hóa tốc độ và trải nghiệm sử dụng máy tính nhờ hiệu suất vượt trội so với ổ cứng truyền thống (HDD). Tuy nhiên, một thực tế mà ít người dùng quan tâm là SSD có tuổi thọ giới hạn. Chúng bị “hao mòn” mỗi ngày, thường là do những cài đặt mặc định trong hệ điều hành mà bạn chưa từng biết đến. Chỉ với một vài tinh chỉnh đơn giản, bạn hoàn toàn có thể kéo dài tuổi thọ cho chiếc SSD quý giá của mình thêm nhiều năm.
SSD Hỏng Nhanh Hơn Bạn Tưởng: Mối Nguy Từ Chu Kỳ Ghi
Khi mới sở hữu chiếc SSD đầu tiên, có lẽ bạn cũng như nhiều người, tin rằng nó sẽ bền bỉ hơn bất kỳ ổ HDD nào. Đúng là SSD có ưu điểm tự thân vận hành và không có bộ phận chuyển động cơ học như HDD, nhưng chúng vẫn là “quả bom hẹn giờ” với tuổi thọ được định sẵn.
Không giống như các ổ đĩa cơ học hao mòn do chuyển động vật lý, SSD hỏng vì một nguyên nhân ít rõ ràng hơn nhiều: chu kỳ ghi (write cycles). Mỗi khi bạn lưu một tệp, di chuyển dữ liệu, hay thậm chí chỉ đơn giản là duyệt web, bạn đang tiêu hao từng chút một tuổi thọ của SSD.
Một SSD tiêu dùng thông thường được đánh giá có thể chịu đựng từ 500 đến 3000 chu kỳ ghi/xóa (program/erase cycles) trên mỗi ô nhớ. Điều này có ý nghĩa gì đối với bạn? Hầu hết các ổ đĩa có thể xử lý từ 150 đến 600 terabyte dữ liệu ghi trước khi các ô nhớ bắt đầu hỏng. Nghe có vẻ nhiều, nhưng bản thân Windows có thể ghi hàng gigabyte dữ liệu mỗi ngày thông qua các tiến trình nền mà bạn thậm chí không để ý.
Điều tồi tệ hơn là khi một SSD hỏng, nó hiếm khi đưa ra dấu hiệu cảnh báo, chẳng hạn như tiếng lách cách hay tiếng cọt kẹt của một ổ HDD sắp hỏng. Mọi thứ có thể đang hoạt động bình thường, và chỉ trong tích tắc, bạn sẽ đối mặt với một ổ đĩa hoàn toàn không phản hồi mà không có cách nào thực tế để khôi phục dữ liệu của mình.
Một chiếc ổ cứng SSD NVMe Crucial P3 Plus được lắp đặt trên bo mạch chủ máy tính xách tay, minh họa cho linh kiện lưu trữ hiện đại trong máy tính.
Các ổ đĩa hiện đại đã cải thiện khả năng phân phối dữ liệu ghi thông qua các thuật toán cân bằng hao mòn (wear-leveling), nhưng điều này không loại bỏ hoàn toàn vấn đề; nó chỉ đơn thuần trì hoãn điều không thể tránh khỏi.
Tắt Ngay Chống Phân Mảnh Tự Động Trên SSD
Ngày xưa, việc chống phân mảnh ổ đĩa (defragmentation) trên máy tính Windows XP của bạn rất hữu ích, khi bạn ngồi xem những khối màu nhỏ được sắp xếp lại trong khi ổ cứng quay tít. Thói quen cũ rất khó bỏ, và Windows vẫn giữ tính năng “di sản” này – ngay cả đối với SSD, nơi mà nó gây hại nhiều hơn là có lợi.
Vấn đề là ở chỗ: Chống phân mảnh được thiết kế cho các ổ cứng cơ học với đĩa quay. Khi các tệp bị phân mảnh, đầu đọc phải nhảy giữa các vị trí vật lý khác nhau, làm chậm quá trình. Nhưng với SSD thì sao? Chúng không quan tâm nếu các tệp của bạn nằm rải rác trên ổ đĩa. SSD có thể truy cập bất kỳ khối dữ liệu nào nhanh như bất kỳ khối dữ liệu nào khác.
Khi Windows thực hiện chống phân mảnh cho SSD, về cơ bản nó đang di chuyển một lượng lớn dữ liệu mà không mang lại bất kỳ lợi ích hiệu suất nào. Mỗi thao tác ghi không cần thiết này đều đốt cháy các chu kỳ ghi giới hạn của SSD. Đáng ngạc nhiên, Windows vẫn bật chống phân mảnh theo mặc định cho nhiều SSD. Mặc dù trong hầu hết các trường hợp, Windows sẽ phát hiện bạn đang sử dụng SSD và chỉ chạy lệnh TRIM, nhưng đừng mạo hiểm.
Lệnh TRIM thông báo cho SSD biết khối dữ liệu nào không còn được sử dụng, ngăn chặn việc khuếch đại ghi (write amplification) không cần thiết mà nếu không có nó sẽ âm thầm “giết chết” ổ đĩa của bạn.
Cách Tắt Chống Phân Mảnh Tự Động
Thực hiện theo các bước sau để tắt tính năng chống phân mảnh tự động:
- Nhấn tổ hợp phím Win + S và tìm kiếm “Defragment and Optimize Drives” (hoặc “Chống phân mảnh và Tối ưu hóa Ổ đĩa”).
- Chọn ổ SSD của bạn, sau đó nhấp vào nút “Change settings” (Thay đổi cài đặt).
- Bỏ chọn hộp bên cạnh “Run on a schedule” (Chạy theo lịch trình).
- Nhấp vào OK để lưu các thay đổi của bạn.
Trong khi đang ở cửa sổ này, hãy đảm bảo rằng Windows thực sự nhận diện ổ đĩa của bạn là SSD – nếu không, bạn chắc chắn cần tắt tính năng này ngay lập tức. Nếu bạn lo lắng về việc bảo trì hệ thống tệp, đừng lo. Các phiên bản Windows hiện đại tự động chạy lệnh TRIM (điều mà SSD thực sự cần) thông qua các phương tiện khác. Chống phân mảnh là một tiến trình lỗi thời làm giảm tuổi thọ ổ đĩa của bạn mỗi khi nó chạy.
Tùy Chỉnh Bộ Nhớ Đệm Ghi (Write-Caching) Để Kéo Dài Tuổi Thọ SSD
Windows có một cài đặt bộ nhớ đệm ghi (write-caching) ít người biết đến, nhưng lại ảnh hưởng trực tiếp đến tần suất dữ liệu được ghi vào SSD của bạn. Theo mặc định, Windows ưu tiên hiệu suất hơn là tuổi thọ ổ đĩa, nhưng chúng ta có thể dễ dàng thay đổi điều đó.
Bộ nhớ đệm ghi hoạt động bằng cách tạm thời giữ dữ liệu trong RAM trước khi ghi vào SSD theo từng đợt hiệu quả. Nếu không có nó, Windows sẽ ghi từng thay đổi nhỏ ngay lập tức, tạo ra hàng ngàn thao tác ghi không cần thiết. Điều này về cơ bản là “cái chết” cho ổ đĩa của bạn.
Tùy chọn “write-cache buffer flushing” (xóa bộ đệm ghi) rất quan trọng, nhưng hầu hết mọi người không bao giờ chạm vào nó. Khi được bật, Windows thường xuyên xóa bộ đệm của nó để ngăn ngừa mất dữ liệu trong trường hợp mất điện. Đây là một mục tiêu cao cả, nhưng nếu bạn đang sử dụng máy tính để bàn có bộ lưu điện (UPS) hoặc máy tính xách tay có pin, việc xóa bộ đệm liên tục này chỉ đang lãng phí chu kỳ ghi.
Tuy nhiên, đánh đổi là một rủi ro nhỏ về mất dữ liệu nếu hệ thống của bạn mất điện đột ngột.
Hướng Dẫn Điều Chỉnh Cài Đặt Write-Caching
- Nhấp chuột phải vào nút Start và chọn Disk Management (Quản lý Đĩa).
- Nhấp chuột phải vào ổ SSD của bạn và chọn Properties (Thuộc tính). Sau đó nhấp vào tab Policies (Chính sách).
- Đánh dấu vào ô “Enable write caching on the device” (Bật bộ nhớ đệm ghi trên thiết bị).
- Đối với máy tính để bàn có bộ lưu điện (UPS), hãy đánh dấu thêm ô “Turn off Windows write-cache buffer flushing” (Tắt tính năng xóa bộ đệm ghi của Windows).
- Nhấp OK để áp dụng các thay đổi.
Nếu bạn đang sử dụng máy tính xách tay, hãy cân nhắc kỹ trước khi bật tùy chọn cuối cùng. Nếu không có UPS, việc mất điện đột ngột có thể dẫn đến hỏng dữ liệu. Tuy nhiên, đối với hầu hết người dùng máy tính để bàn, đây là một lựa chọn an toàn giúp giảm đáng kể các thao tác ghi không cần thiết.
Di Chuyển Các Tính Năng Ghi Dữ Liệu Nhiều Của Windows
Windows liên tục ghi dữ liệu, không chỉ là tài liệu bạn lưu thỉnh thoảng. Có một số tính năng tích hợp sẵn âm thầm “đập phá” SSD của bạn bằng các thao tác ghi liên tục suốt cả ngày. Sau khi theo dõi hệ thống bằng các công cụ theo dõi hoạt động ổ đĩa, nhiều chuyên gia đã phát hiện ra lượng truy cập không cần thiết đáng kinh ngạc đang diễn ra trên ổ đĩa chính.
1. Tệp Trao Đổi (Page File/Bộ Nhớ Ảo)
Thủ phạm lớn nhất là tệp trao đổi của Windows (còn gọi là bộ nhớ ảo), có thể ghi hàng gigabyte mỗi ngày khi các chương trình di chuyển dữ liệu giữa RAM và bộ nhớ.
Để di chuyển tệp trao đổi:
- Nhấn Win + R để mở hộp thoại Run.
- Gõ sysdm.cpl và nhấn Enter.
- Trong cửa sổ System Properties (Thuộc tính Hệ thống), nhấp vào tab Advanced (Nâng cao).
- Trong phần Performance (Hiệu suất), nhấp vào Settings (Cài đặt).
- Trong cửa sổ Performance Options (Tùy chọn Hiệu suất), nhấp vào tab Advanced (Nâng cao).
- Trong phần Virtual memory (Bộ nhớ ảo), nhấp vào Change (Thay đổi).
- Bỏ chọn “Automatically manage paging file size for all drives” (Tự động quản lý kích thước tệp hoán đổi cho tất cả các ổ đĩa) và đặt ổ SSD của bạn thành “No paging file” (Không có tệp hoán đổi).
- Chọn ổ cứng cơ (HDD) phụ của bạn (nếu có) và đặt kích thước tùy chỉnh hoặc để hệ thống tự quản lý.
2. Thư Mục Tạm Thời và Bộ Nhớ Đệm Trình Duyệt
Tiếp theo là thư mục Temp – một nơi chứa các tệp cài đặt, tải xuống từ trình duyệt và các tệp rác ứng dụng khác liên tục được ghi vào. Bộ nhớ đệm của trình duyệt cũng là một “sát thủ thầm lặng” khác. Riêng Chrome có thể ghi vài gigabyte mỗi ngày. Hãy cân nhắc giới hạn kích thước bộ nhớ đệm trong cài đặt trình duyệt của bạn.
3. Lập Chỉ Mục Tìm Kiếm (Windows Search Indexing)
Đừng quên về tính năng lập chỉ mục tìm kiếm của Windows – mặc dù tiện lợi, nó liên tục cập nhật các tệp chỉ mục khi bạn tạo và sửa đổi tài liệu. Việc giới hạn các vị trí được lập chỉ mục chỉ ở các thư mục cần thiết có thể giảm đáng kể các thao tác ghi không cần thiết.
Nếu bạn có một ổ HDD phụ trong hệ thống, việc di chuyển các tính năng ghi dữ liệu nhiều này sang đó là một lựa chọn tuyệt vời.
Giám Sát Sức Khỏe SSD Bằng Các Công Cụ Chuyên Dụng
Các công cụ giám sát phù hợp có thể tạo ra sự khác biệt giữa việc sao lưu kịp thời và mất dữ liệu thảm khốc, vì SSD thường hỏng mà không có bất kỳ cảnh báo nào.
Bạn có thể sử dụng CrystalDiskInfo hoặc CrystalDiskMark (đều miễn phí và nhẹ), chúng cung cấp trạng thái sức khỏe đơn giản cùng với tất cả các chi tiết kỹ thuật nếu bạn muốn tìm hiểu sâu hơn. Phần mềm hiển thị nhiệt độ ổ đĩa, số giờ đã bật nguồn, và quan trọng nhất là bộ đếm Tổng số Byte đã Ghi (TBW), cho biết bạn đã sử dụng bao nhiêu phần trăm tuổi thọ của SSD.
Giao diện phần mềm CrystalDiskMark hiển thị kết quả kiểm tra tốc độ đọc và ghi của ổ đĩa E, giúp người dùng đánh giá hiệu suất SSD.
Đối với thông tin chuyên sâu hơn theo từng thương hiệu, các tiện ích của nhà sản xuất như Samsung Magician, WD Dashboard, hoặc ADATA SSD Toolbox cung cấp khả năng giám sát chuyên biệt hơn.
Các Chỉ Số Quan Trọng Cần Theo Dõi
Nhưng bạn nên tìm kiếm điều gì? Hãy chú ý kỹ đến ba chỉ số quan trọng:
- Tỷ lệ sức khỏe (Health Percentage): Bất kỳ giá trị nào dưới 90% đều cho thấy bạn cần bắt đầu lên kế hoạch thay thế.
- Nhiệt độ (Temperature): Một chỉ số nhiệt độ cao liên tục (trên 70°C) là đáng lo ngại.
- Số lượng sector đã phân bổ lại (Reallocated Sector Count): Lý tưởng nhất là chỉ số này nên duy trì ở mức 0.
Ảnh chụp màn hình ADATA SSD Toolbox hiển thị trạng thái sức khỏe của ổ cứng NVMe SSD, bao gồm các thông số quan trọng như nhiệt độ và tuổi thọ còn lại.
Chỉ số TBW cho bạn biết lượng dữ liệu đã được ghi vào ổ đĩa so với tuổi thọ định mức của nó. Ví dụ, một SSD tiêu dùng 1TB thông thường có thể được đánh giá cho 600 TBW. Nếu bạn đang tiến gần đến con số đó, đã đến lúc tìm mua một chiếc SSD thay thế.
Thời Điểm Thích Hợp Để Thay Thế SSD
Đừng đợi các dấu hiệu cảnh báo xuất hiện. Đến khi hầu hết các công cụ giám sát đưa ra cảnh báo đỏ, SSD của bạn đã gần như “cạn kiệt sức sống”. Bạn nên thiết lập thói quen kiểm tra định kỳ hàng quý và bắt đầu lên kế hoạch thay thế khi ổ đĩa đạt 80-85% giới hạn ghi định mức của nó, chứ không phải đợi đến khi nó “thở hổn hển” những hơi thở cuối cùng.
Ngành công nghệ có thể không muốn bạn nghĩ về “tử vong” của SSD – họ muốn bạn thay thế ổ đĩa sau vài năm. Nhưng với những tinh chỉnh được nêu trên, chiếc SSD của bạn hoàn toàn có thể vượt xa tuổi thọ định mức ban đầu. Hãy chủ động tối ưu và theo dõi để chiếc ổ cứng thể rắn của bạn luôn hoạt động bền bỉ nhất!
