Bạn có bao giờ cảm thấy như có ai đó đang theo dõi mình qua chiếc laptop không? Nếu thiết bị của bạn đang hoạt động bất thường, có thể đó không phải là sự lo lắng thái quá. May mắn thay, có những phương pháp đơn giản để bạn có thể phát hiện phần mềm theo dõi ẩn và giành lại quyền kiểm soát sự riêng tư của mình. Bài viết này sẽ hướng dẫn chi tiết các dấu hiệu và cách kiểm tra hiệu quả để bảo vệ laptop của bạn khỏi sự giám sát không mong muốn.
1. Dấu Hiệu Hành Vi Bất Thường Của Laptop
Một trong những dấu hiệu đầu tiên cho thấy ai đó có thể đã cài đặt phần mềm theo dõi trên laptop của bạn là sự thay đổi rõ rệt trong cách nó hoạt động. Các công cụ giám sát thường chạy ẩn, âm thầm thu thập dữ liệu hoặc ghi lại hoạt động của bạn, điều này có thể gây căng thẳng cho hệ thống và dẫn đến các hành vi bất thường.
Nếu laptop của bạn trở nên ì ạch, khởi động lâu hơn, pin cạn nhanh hơn, hoặc quạt tản nhiệt kêu to bất thường ngay cả khi bạn không chạy các ứng dụng nặng, đó có thể là dấu hiệu đáng ngờ. Hãy chú ý đến các cửa sổ pop-up lạ, đặc biệt là khi bạn không duyệt web, hoặc sự gia tăng bất thường của quảng cáo pop-up trên các trang web quen thuộc. Ngoài ra, hãy để ý các sự cố treo máy thường xuyên mà bạn không rõ nguyên nhân, hoặc những lần tự khởi động lại không báo trước.
Nếu bạn thường xuyên sử dụng hotspot di động để kết nối laptop với internet, mức sử dụng dữ liệu tăng đột biến và không giải thích được cũng là một cờ đỏ. Phần mềm theo dõi có thể gây ra tất cả những vấn đề này. Tóm lại, hãy tin vào trực giác của bạn. Nếu laptop của bạn cảm thấy “không ổn”, rất có thể nó đang gặp vấn đề.
2. Quét Hệ Thống Để Phát Hiện Mã Độc (Malware)
Một đặc điểm của mã độc hiện đại là chúng tinh vi hơn, khiến việc phát hiện trở nên khó khăn hơn. May mắn thay, nhiều công cụ theo dõi, đặc biệt là keylogger và spyware, được các chương trình diệt virus uy tín xếp vào loại phần mềm độc hại.
Sử dụng các chương trình này, bạn có thể thực hiện quét toàn bộ hệ thống để giúp phát hiện và loại bỏ các mối đe dọa trước khi chúng gây hại nhiều hơn. Các công cụ bảo mật tích hợp như Windows Defender của Microsoft và XProtect của Apple có thể là tuyến phòng thủ đầu tiên đáng tin cậy.
Đảm bảo các định nghĩa virus của bạn được cập nhật, sau đó thực hiện quét toàn bộ hệ thống thay vì quét nhanh, vì phần mềm theo dõi có thể ẩn sâu trong các tệp hệ thống.
Người dùng laptop đang thực hiện quét phần mềm gián điệp với các biểu tượng cảnh báo
Nếu bạn không hài lòng với kết quả quét, hãy cân nhắc sử dụng giải pháp chống virus hoặc chống mã độc của bên thứ ba đáng tin cậy như Malwarebytes hoặc Bitdefender. Các công cụ này thường phát hiện các mối đe dọa mà các chương trình mặc định có thể bỏ qua. Một số thậm chí còn cung cấp các tính năng cụ thể để xác định keylogger, rootkit và các công cụ truy cập từ xa.
3. Kiểm Tra Tiện Ích Mở Rộng Của Trình Duyệt
Các tiện ích mở rộng của trình duyệt (browser extensions) có thể rất hữu ích, nhưng chúng cũng có thể trở thành công cụ để theo dõi hoạt động của bạn. Các tiện ích mở rộng độc hại hoặc giả mạo có thể theo dõi thói quen duyệt web, hiển thị quảng cáo, ghi lại các phím gõ, hoặc thậm chí chuyển hướng bạn đến các trang web giả mạo để đánh cắp thông tin. Đó là lý do tại sao việc kiểm tra các tiện ích mở rộng của trình duyệt là rất quan trọng khi bạn kiểm tra phần mềm theo dõi.
Hãy xem xét kỹ danh sách và tìm kiếm bất kỳ thứ gì bạn không nhận ra hoặc không nhớ đã cài đặt. Đặc biệt chú ý đến các tiện ích mở rộng tự nhận là cung cấp chức năng tiện ích hoặc cải thiện bảo mật—đây đôi khi là vỏ bọc cho spyware. Để an toàn, hãy chỉ sử dụng các tiện ích mở rộng được đánh giá tốt và đáng tin cậy từ các nhà phát triển uy tín.
4. Kiểm Tra Quyền Truy Cập Webcam & Microphone
Một trong những cách đáng lo ngại hơn mà ai đó có thể theo dõi bạn là bí mật truy cập webcam hoặc microphone của laptop. Vì lý do này, bạn nên thường xuyên xem xét ứng dụng nào có quyền truy cập vào webcam và microphone của mình.
Trên Windows 11, nhấp vào biểu tượng Windows, vào Settings (Cài đặt) > Privacy & Security (Quyền riêng tư & Bảo mật), sau đó cuộn xuống App permissions (Quyền ứng dụng). Từ danh sách, chọn Camera (Máy ảnh) hoặc Microphone (Micrô) và cuộn xuống trang để xem ứng dụng nào có quyền truy cập vào cảm biến đã chọn.
Trên macOS, điều hướng đến System Settings (Cài đặt Hệ thống) > Privacy & Security (Quyền riêng tư & Bảo mật), sau đó chọn Camera (Camera) hoặc Microphone (Micrô) từ danh sách.
Trong các trang tương ứng, hãy tìm bất kỳ ứng dụng nào bạn không nhận ra hoặc không cố ý cấp quyền truy cập. Nếu không chắc chắn, hãy tắt quyền của ứng dụng đó và theo dõi xem có vấn đề gì xảy ra không. Một cách khác để nhận biết bạn đang bị theo dõi là khi đèn webcam tự bật ngẫu nhiên mà không có thao tác nào từ bạn. Tuy nhiên, điều này không phải lúc nào cũng đúng, vì một số phần mềm theo dõi tinh vi có thể tắt đèn báo trong khi vẫn ghi hình bạn, khiến việc phát hiện trở nên khó khăn hơn.
5. Kiểm Tra Các Chương Trình Đã Cài Đặt
Thường thì phần mềm theo dõi ngụy trang thành một ứng dụng vô hại hoặc ít được biết đến, với hy vọng hòa lẫn vào các chương trình hợp pháp khác. Các ứng dụng này thậm chí có thể cài đặt thêm các ứng dụng phụ trợ mà bạn không hề hay biết. Đó là lý do tại sao việc định kỳ xem xét tất cả phần mềm đã cài đặt trên laptop của bạn là rất cần thiết, đặc biệt nếu bạn nghi ngờ ai đó có thể đã can thiệp vào thiết bị của mình.
Trên Windows 11, mở Settings (Cài đặt) và điều hướng đến Apps (Ứng dụng) > Installed apps (Ứng dụng đã cài đặt) để xem danh sách các ứng dụng đã cài đặt của bạn.
Trên macOS, mở thư mục Applications (Ứng dụng) hoặc điều hướng đến System Settings (Cài đặt Hệ thống) > General (Chung) > Storage (Dung lượng) > Applications (Ứng dụng) để có cái nhìn tổng quan tương tự.
Duyệt qua danh sách từng mục một và tìm kiếm bất kỳ thứ gì có vẻ không quen thuộc, có tên chung chung, hoặc được cài đặt gần đây mà bạn không hề hay biết. Nếu bạn không chắc chắn về một ứng dụng cụ thể, việc tìm kiếm trực tuyến đơn giản về tên, nhà phát triển, chức năng hoặc đánh giá của nó có thể giúp xác định tính hợp pháp của nó.
6. Rà Soát Các Chương Trình Khởi Động Cùng Hệ Thống
Nhiều loại phần mềm theo dõi được thiết kế để tự động khởi chạy khi bạn bật laptop, để chúng có thể bắt đầu thu thập dữ liệu ngay lập tức mà không gây chú ý. Điều này khá phổ biến ngay cả đối với phần mềm giám sát nhân viên.
Do đó, việc xem xét các chương trình khởi động cùng hệ thống là một cách thông minh để phát hiện các công cụ ẩn đang chạy ngầm. Trên Windows 11, nhấn Ctrl + Shift + Esc để mở Task Manager (Trình quản lý Tác vụ), sau đó nhấp vào Startup apps (Ứng dụng khởi động) ở thanh bên trái. Thao tác này sẽ hiển thị danh sách tất cả các chương trình được thiết lập để khởi chạy khi hệ thống của bạn khởi động.
Trang ứng dụng khởi động trong Windows 11 hiển thị các chương trình tự khởi chạy
Trên macOS, vào System Settings (Cài đặt Hệ thống) > General (Chung) > Login Items & Extensions (Mục Đăng nhập & Tiện ích mở rộng) để xem danh sách tương tự.
7. Kiểm Tra Hoạt Động Mạng
Một đặc điểm độc đáo của phần mềm theo dõi là nó thường gửi dữ liệu trở lại cho người sở hữu, dù đó là các phím gõ, ảnh chụp màn hình, bản ghi âm hay nhật ký hoạt động của bạn. Điều này có nghĩa là nó sẽ thường xuyên sử dụng kết nối internet của bạn ngay cả khi bạn không làm gì trực tuyến.
Do đó, việc kiểm tra hoạt động mạng của laptop có thể giúp bạn phát hiện bất kỳ hoạt động truyền dữ liệu bất thường nào cho thấy có phần mềm gián điệp.
Trên Windows, tìm kiếm Resource Monitor và chọn nó từ kết quả tìm kiếm. Khi mở, chọn tab Network (Mạng) để xem chi tiết về mức sử dụng mạng của bạn.
Màn hình Resource Monitor của Windows 11 hiển thị mức sử dụng mạng
Trên macOS, mở Activity Monitor và nhấp vào tab Network (Mạng).
Hiển thị mức sử dụng mạng trong ứng dụng Activity Monitor của macOS
Trong khi xem mức sử dụng mạng, hãy tìm kiếm các tiến trình hoặc ứng dụng không quen thuộc liên tục gửi hoặc nhận dữ liệu ngầm. Sự tăng đột biến thường xuyên, không giải thích được trong việc sử dụng mạng có thể là một cờ đỏ.
Ngoài Resource Monitor và Activity Monitor, bạn có thể sử dụng các công cụ của bên thứ ba để theo dõi hoạt động mạng trên Linux, macOS và Windows. Trên Windows, bạn có thể sử dụng GlassWire hoặc NetBalancer. Trên macOS, LuLu là một lựa chọn tuyệt vời.
Nếu bạn lo lắng rằng ai đó đang theo dõi máy tính của mình nhưng không thấy bất kỳ dấu hiệu rõ ràng nào, hãy rà soát hệ thống tìm các ứng dụng lạ, kiểm tra lưu lượng mạng và xem xét các chương trình khởi động cùng hệ thống cũng như tiện ích mở rộng trình duyệt. Cách tiếp cận tốt nhất là bắt đầu với các phương pháp dễ nhất và tiếp tục với các kỹ thuật nâng cao hơn. Đừng ngần ngại thực hiện các bước này để bảo vệ quyền riêng tư và dữ liệu cá nhân của bạn.
