Ổ cứng thể rắn (SSD) đã trở thành một thành phần không thể thiếu trong máy tính hiện đại nhờ tốc độ vượt trội và khả năng vận hành êm ái. Tuy nhiên, khác với ổ cứng cơ học (HDD) thường phát ra tiếng ồn khi có dấu hiệu trục trặc, SSD thường “ra đi” một cách lặng lẽ và chậm rãi. Sự suy giảm tuổi thọ này phần lớn bắt nguồn từ những thói quen sử dụng tưởng chừng vô hại, nhưng lại gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến hiệu suất và độ bền của ổ đĩa.
Để đảm bảo ổ cứng SSD của bạn có thể hoạt động ổn định và bền bỉ trong nhiều năm mà không gặp phải các sự cố bất ngờ hay giảm tốc độ, điều quan trọng là phải nhận biết và tránh xa những sai lầm phổ biến mà nhiều người dùng dễ mắc phải. Bài viết này sẽ phân tích 9 thói quen tai hại đó, đồng thời cung cấp các giải pháp tối ưu giúp bạn bảo vệ và kéo dài tuổi thọ cho ổ cứng SSD của mình.
9. Để SSD đầy dung lượng hoàn toàn
Việc cố gắng sử dụng hết mọi gigabyte trống trên ổ cứng SSD là một cám dỗ lớn, đặc biệt khi không gian lưu trữ trở nên khan hiếm. Tuy nhiên, ổ cứng thể rắn cần một lượng không gian trống nhất định để hoạt động hiệu quả. Không giống như ổ cứng HDD truyền thống, SSD sử dụng một quy trình gọi là “wear leveling” (cân bằng độ mòn) để phân bổ dữ liệu đều khắp các ô nhớ. Khi ổ đĩa gần như đầy, nó có ít ô nhớ trống hơn để sử dụng, dẫn đến việc ghi đè lặp đi lặp lại và làm tăng tốc độ hao mòn.
Hãy hình dung ổ SSD của bạn như một đường cao tốc. Khi giao thông được dàn trải đều, mọi thứ di chuyển trơn tru. Nhưng khi mọi làn đường đều chật cứng, tiến độ chậm lại và áp lực tăng lên.
Để giữ cho ổ đĩa của bạn luôn trong tình trạng tốt, hãy cố gắng duy trì ít nhất 10-20% dung lượng trống. Nhiều ổ SSD có tính năng overprovisioning (cấp phát dư) tích hợp để hỗ trợ điều này, nhưng việc duy trì thêm không gian trống là một cách thông minh để kéo dài tuổi thọ của ổ đĩa.
8. Chống phân mảnh (Defragment) SSD
Nếu bạn đã quen với việc sử dụng ổ cứng cơ học, chống phân mảnh có thể là một quy trình bảo trì tiêu chuẩn. Tuy nhiên, đối với SSD, việc này không chỉ không cần thiết mà còn gây hại.
Chống phân mảnh nhằm mục đích sắp xếp lại các tệp thành các khối liền kề để giảm thiểu thời gian đọc cơ học. Nhưng SSD không có bộ phận chuyển động. Chúng có thể truy cập bất kỳ bit dữ liệu nào ngay lập tức, bất kể vị trí của nó. Việc chạy quá trình chống phân mảnh chỉ dẫn đến hàng ngàn thao tác ghi không cần thiết, làm hao mòn sớm các ô nhớ.
Các hệ điều hành mới hơn như Windows 11 đã nhận thức được điều này và xử lý SSD một cách phù hợp. Điều quan trọng là tránh sử dụng các công cụ bảo trì lỗi thời vẫn coi SSD của bạn như một ổ cứng quay.
7. Thường xuyên ghi và ghi lại các tệp lớn
Hoạt động ghi/đọc ổ đĩa SSD trên Task Manager Windows
Mỗi ổ cứng SSD đều có một số chu kỳ ghi giới hạn. Mặc dù các ổ đĩa hiện đại rất bền bỉ, việc liên tục ghi và ghi lại các tệp lớn vẫn gây ra sự hao mòn đáng kể.
Loại áp lực này thường gặp trong các tác vụ như chỉnh sửa video, quản lý cơ sở dữ liệu lớn hoặc sử dụng SSD làm ổ đĩa tạm (scratch disk) cho các ứng dụng chuyên nghiệp. Mỗi thao tác lưu, di chuyển hoặc ghi lại đều tiêu tốn thêm các chu kỳ ghi.
Nếu bạn thường xuyên làm việc với các tệp lớn, hãy cân nhắc sử dụng một ổ cứng phụ (HDD) hoặc định hướng các ứng dụng như Adobe Premiere hay Photoshop sử dụng một ổ đĩa khác cho các tệp tạm thời. SSD được tạo ra để đạt tốc độ cao, chứ không phải để liên tục hấp thụ lượng dữ liệu thay đổi lớn.
6. Bỏ qua các bản cập nhật Firmware
Firmware là phần mềm nội bộ điều khiển cách SSD của bạn hoạt động. Nó quản lý các quy trình như phân bổ dữ liệu, cân bằng độ mòn (wear leveling) và tinh chỉnh hiệu suất.
Các nhà sản xuất thường xuyên phát hành các bản cập nhật firmware để khắc phục lỗi, tăng cường hiệu suất hoặc kéo dài tuổi thọ. Việc bỏ qua những bản cập nhật này có thể dẫn đến các vấn đề tương thích hoặc bỏ lỡ những cải tiến quan trọng có thể giúp kéo dài tuổi thọ ổ đĩa của bạn.
Không giống như các bản cập nhật hệ điều hành, firmware SSD thường không tự động cài đặt. Bạn sẽ cần kiểm tra trang web của nhà sản xuất hoặc sử dụng các công cụ tiện ích của họ – chẳng hạn như Samsung Magician hoặc Crucial Storage Executive – để xem có bản cập nhật nào khả dụng không.
Kiểm tra định kỳ vài tháng một lần là một nỗ lực nhỏ nhưng có thể ngăn chặn tình trạng mất dữ liệu nghiêm trọng trong tương lai.
5. Để SSD hoạt động quá nóng trong thời gian dài
Hình ảnh ổ cứng SSD M.2 trong laptop Lenovo Legion 7i
Ổ cứng SSD nhìn chung hoạt động hiệu quả và bền bỉ, nhưng nhiệt độ cao vẫn là kẻ thù của chúng. Nếu ổ đĩa của bạn thường xuyên hoạt động trên 70°C, nó đang bị lão hóa nhanh hơn mức bình thường.
Nhiệt độ cao ảnh hưởng đến các ô nhớ và chip điều khiển quản lý luồng dữ liệu. Điều này có thể gây ra hiện tượng giảm hiệu suất, lỗi vặt hoặc cuối cùng là hỏng hóc.
Laptop đặc biệt dễ bị ảnh hưởng bởi hệ thống làm mát kém, trong khi máy tính để bàn có luồng khí không tốt cũng có thể bị quá nhiệt khi sử dụng nặng. Nếu hệ thống của bạn trở nên ì ạch khi hoạt động tải nặng, hãy theo dõi nhiệt độ SSD bằng các công cụ như CrystalDiskInfo hoặc phần mềm của nhà sản xuất ổ đĩa.
Luồng khí và hệ thống thông gió tốt là biện pháp bảo vệ hiệu quả nhất. Hãy đặt laptop trên bề mặt cứng để đảm bảo thông thoáng. Đối với máy tính để bàn, tránh đặt SSD gần các linh kiện sinh nhiệt như card đồ họa (GPU). Ngay cả việc lắp thêm một tản nhiệt nhỏ cũng có thể giúp ích đáng kể.
4. Mất điện đột ngột và tắt máy không đúng cách
Mất điện đột ngột có vẻ vô hại, nhưng chúng có thể gây hư hại đáng kể cho SSD. Ổ cứng HDD truyền thống sẽ “đỗ” đầu đọc của chúng khi mất điện. Tuy nhiên, SSD thường dựa vào tụ điện và các quy trình phần mềm yêu cầu thời gian để hoàn thành việc ghi dữ liệu một cách chính xác.
Việc tắt máy không đúng cách – chẳng hạn như ép buộc tắt nguồn hoặc để pin laptop cạn kiệt – có thể làm gián đoạn các quy trình quan trọng, bao gồm thu gom rác (garbage collection) và cân bằng độ mòn (wear leveling). Điều này làm tăng nguy cơ hỏng tệp hoặc lỗi hệ điều hành.
Một số ổ SSD dành cho doanh nghiệp có tính năng bảo vệ mất điện (Power Loss Protection) tích hợp, nhưng hầu hết các ổ đĩa tiêu dùng thì không. Để bảo vệ SSD của bạn, hãy luôn tắt hệ thống đúng cách. Trên máy tính để bàn, việc sử dụng bộ chống sét lan truyền (surge protector) hoặc bộ lưu điện (UPS) sẽ bổ sung thêm một lớp an toàn.
3. Không kiểm tra tình trạng sức khỏe ổ đĩa (SMART Stats)
SSD không tạo ra tiếng kêu lạch cạch khi chúng sắp hỏng, nhưng chúng lặng lẽ theo dõi tình trạng sức khỏe của mình bằng công nghệ SMART (Self-Monitoring, Analysis, and Reporting Technology). Đây giống như hệ thống đèn cảnh báo trên bảng điều khiển ô tô của bạn.
Các chỉ số SMART có thể cảnh báo bạn về nhiệt độ tăng cao, các phân vùng lỗi (bad sectors) và các chỉ số sức khỏe đang giảm – đôi khi là trước khi xảy ra sự cố nghiêm trọng.
Sử dụng các công cụ như CrystalDiskInfo, Samsung Magician hoặc Western Digital Dashboard để kiểm tra nhanh tình trạng sức khỏe. Hầu hết các ứng dụng này đều hiển thị dữ liệu ở dạng đơn giản như “Tốt” (Good) hoặc “Cảnh báo” (Warning), vì vậy bạn không cần phải là chuyên gia để hiểu chúng.
Hãy tạo thói quen kiểm tra tình trạng sức khỏe SSD của bạn vài tháng một lần hoặc bất cứ khi nào hiệu suất bị giảm sút. Nếu ổ đĩa của bạn bắt đầu có dấu hiệu sắp hỏng, hãy sao lưu dữ liệu và chuẩn bị thay thế ổ đĩa.
2. Lưu trữ SSD không có nguồn điện trong thời gian dài
SSD không phải là lựa chọn lý tưởng để lưu trữ lâu dài mà không có nguồn điện. Không giống như ổ cứng HDD, chúng sử dụng các điện tích để lưu trữ dữ liệu, và những điện tích đó có thể bị phai mờ theo thời gian nếu không có điện.
Nếu bạn để một ổ SSD trong ngăn kéo trong một hoặc hai năm, đặc biệt là trong môi trường ấm áp, bạn có thể phát hiện ra dữ liệu bị hỏng hoặc bị mất khi cuối cùng cắm điện trở lại. Rủi ro này cao hơn đối với các ổ đĩa giá rẻ và trong môi trường nhiệt độ cao.
Nếu bạn bắt buộc phải lưu trữ SSD trong thời gian dài, hãy giữ nó ở nơi mát mẻ và khô ráo, lý tưởng là trong bao bì chống tĩnh điện. Tốt hơn nữa, hãy cấp nguồn cho nó vài tháng một lần. Đối với việc lưu trữ dữ liệu lâu dài thực sự, ổ cứng HDD hoặc đĩa quang thường là những lựa chọn an toàn hơn.
1. Sử dụng bộ nguồn (PSU) kém chất lượng hoặc nguồn điện không ổn định
Lắp đặt bộ nguồn (PSU) vào vỏ máy tính để bàn
Ổ cứng SSD chỉ đáng tin cậy như nguồn điện mà nó nhận được. Một bộ nguồn (PSU) kém chất lượng hoặc không ổn định có thể gây ra các biến động điện áp, sụt áp hoặc nhiễu loạn điện năng làm hỏng các linh kiện.
Các bộ nguồn cấp thấp có thể thiếu các biện pháp bảo vệ như chống quá áp hoặc điều chỉnh đầu ra nhất quán. Kết quả là: lỗi dữ liệu, các vấn đề về hiệu suất hoặc, trong một số trường hợp, hỏng hoàn toàn phần cứng.
Luôn chọn một bộ nguồn chất lượng từ một thương hiệu uy tín. Sự ổn định quan trọng hơn công suất (wattage).
Nếu bạn đang sử dụng laptop, hãy tránh các bộ sạc của bên thứ ba hoặc các ổ cắm điện không rõ nguồn gốc. Trong môi trường nguồn điện không ổn định, bộ chống sét lan truyền hoặc bộ lưu điện dự phòng (battery backup) là một khoản đầu tư thông minh. Sự ổn định của nguồn điện không chỉ tốt cho SSD của bạn mà còn bảo vệ toàn bộ hệ thống.
Ổ cứng SSD của bạn có thể vận hành êm ái và thiết kế bóng bẩy, nhưng nó không phải là bất khả chiến bại. Hãy sử dụng và bảo quản đúng cách, SSD sẽ đền đáp bạn bằng tốc độ, độ tin cậy và hiệu suất hoạt động không gặp sự cố trong nhiều năm. Ngược lại, nếu bạn bỏ qua những lời khuyên này, có lẽ lần nâng cấp tiếp theo của bạn sẽ đến sớm hơn dự kiến.
